8
W szkole na lekcjach języka niemieckiego z pewnością omawiano temat noweli. Jeśli nie pamiętasz już, czym jest nowela, odświeżymy nieco Twoją wiedzę literacką.
Co to jest nowela: krótka definicja, charakterystyka i przykłady
Nowela (z wł. novella lub łac. novus „nowy”) jest samodzielnym gatunkiem literackim: krótką lub średniej długości prozą fabularną, skupiającą się na jednym centralnym, niezwykłym lub decydującym wydarzeniu.
- W niemieckojęzycznym obszarze językowym nowela była często określana jako „młodsza siostra dramatu” (np. Theodor Storm), ponieważ ma jasno skonstruowaną fabułę z wyraźnym punktem zwrotnym.
- W przeciwieństwie do opowiadania, konflikt w noweli jest rozwijany i zazwyczaj prowadzi do decydującego zwrotu akcji; opowiadanie natomiast często pozostaje bardziej fragmentaryczne i epizodyczne.
- Znane nowele to:Heinrich von Kleist — Michael Kohlhaas (konflikt prawny i moralny jako nowela);& nbsp;Theodor Storm — Der Schimmelreiter (historia losowa z poziomem symbolicznym); Gottfried Keller — Kleider machen Leute (skoncentrowana obserwacja społeczna); Stefan Zweig — Schachnovelle (gęsta psychologia, symbolika); Günter Grass — Katz und Maus (nowoczesna forma noweli; gęsty styl narracji); Adalbert Stifter — Bergkristall (jako przykład poetyckiej koncentracji)
Rozwój historyczny i znaczenie literackie
Korzenie noweli sięgają włoskiego renesansu: wzorce można znaleźć zwłaszcza w Dekameronie Giovanniego Boccaccia (ok. 1350 r.), zbiorze krótkich opowiadań, które uważane są za wczesną formę noweli.
- Te prekursorskie dzieła charakteryzowały się bardziej realistycznymi, zbliżonymi do życia epizodami i stanowiły wzór dla późniejszej formy narracyjnej.
- W XIX wieku nowela zyskała duże znaczenie w literaturze niemieckiej, zwłaszcza w ramach realizmu poetyckiego (od około 1840 roku). Autorzy tej epoki (np. Theodor Storm, Gottfried Keller, Adalbert Stifter, Heinrich von Kleist w okresie przejściowym) wykorzystywali nowelę do przedstawiania skoncentrowanych konfliktów moralnych, społecznych lub losowych.
- Nowela służyła często jako środek do poetyckiego i realistycznego przedstawienia „rzeczywistości” w skondensowanej formie.
Cechy formalne — co stanowi nowelę
Po omówieniu powstania i rozwoju noweli warto przyjrzeć się bliżej jej formie. Szczególny efekt tego gatunku wynika bowiem nie tylko z jego treści, ale przede wszystkim z jego precyzyjnej kompozycji i symbolicznej gęstości, dzięki którym opowiada on o niezwykłym wydarzeniu w skondensowanej formie.
- Zamknięta forma / ścisła, zazwyczaj linearna fabuła: Nowele opowiadają o ograniczonej sekwencji czasowej bez większych wątków pobocznych; fabuła prowadzi zazwyczaj do dramatycznego lub fatalnego punktu zwrotnego (tzw. perypetia).
- Motyw przewodni: Powtarzające się obrazy, przedmioty, formuły językowe lub sytuacje mogą pełnić rolę motywu przewodniego, który spaja strukturę narracji.
- Symbol przedmiotu (centralna rzecz/symbol): Pojedyncza rzecz lub motyw mogą mieć kluczowe znaczenie dla akcji i nabrać symbolicznego znaczenia (badania często opisują to jako kontynuację „teorii sokoła” Heyse’a lub pojęcia symbolu przedmiotu). Ten centralny obiekt działa jako czynnik wyzwalający lub punkt zwrotny w narracji.
- Skupienie się na niezwykłym / fatalnym wydarzeniu: Nowela często opiera się na „niesłychanym wydarzeniu” (Goethe) lub ciosie losu, który nagle zmienia życie bohatera (bohaterów).
- Gęstość symboliczna / pole do interpretacji: Zwięzła forma często powoduje duże zagęszczenie symboliczne; nowele pozostawiają zatem dużo miejsca na różnorodne interpretacje.
Teoria i rozgraniczenie
Po przedstawieniu głównych cech noweli, warto teraz klasyfikować ten gatunek pod względem teoretycznym i odróżniać go od pokrewnych form narracyjnych.
- Teoria noweli (krótka informacja): W XIX wieku Paul Heyse sformułował słynną tzw. „teorię sokoła” (1871) — nawiązującą do noweli z Dekameronu — i wskazał w ten sposób na zasadę strukturyzującą, jaką jest centralny przedmiot lub wydarzenie, które spaja historię. Później model ten został rozszerzony w literaturoznawstwie i kontynuowany pod pojęciem symbolu rzeczy. Perspektywa Heyse’a podkreśla zatem moment wyjątkowego, godnego zapamiętania wydarzenia jako formalnego centrum noweli.
- Rozróżnienie między nowelą, opowiadaniem a powieścią: cechy noweli: średnia długość; jasna, zamknięta forma; centralne, zazwyczaj niezwykłe wydarzenie; symboliczna koncentracja; zazwyczaj niewielka liczba postaci, zwarta kompozycja.
- Cechy opowiadania: jeszcze krótsza forma; często otwarte zakończenie; migawka lub pojedyncza scena; mniej wyraźne punkty zwrotne; codzienność lub otwarte sytuacje bez rozbudowanych wyjaśnień.
- Cechy powieści: duży format; miejsce na kilka wątków fabularnych, szczegółowy rozwój postaci, obszerne przedstawienie czasu i społeczeństwa.
- Rozgraniczenia te nie zawsze są ostre — literatura jest płynna — ale pomagają rozpoznać typowe różnice funkcjonalne.
